مشاهده تصاویر زخم‌های دهان می‌تواند به شناسایی عفونت‌ها یا مشکلات مرتبط با بهداشت دهان کمک کند و همچنین زمان مناسب برای مراجعه به پزشک، در صورت بروز مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های مقاربتی (STI) یا حتی سرطان دهان، را مشخص نماید. این زخم‌ها ممکن است به‌ صورت ضایعه، برجستگی، تاول، جوش‌های پوستی یا لکه‌های سفید یا رنگی ظاهر شوند و موجب درد در زبان، لثه‌ها یا سایر بافت‌های دهانی گردند.

نکات کلیدی

۱. آفت دهانی

آفت دهانی که با نام‌های علمی آفت دهانی عود کننده یا زخم آفتی (Aphthous Ulcer) نیز شناخته می‌شود، معمولاً در نواحی نرم دهان مانند زبان، لب ‌ها، کام نرم یا داخل گونه‌ها ظاهر می‌گردد. این زخم اغلب به صورت یک ضایعه کوچک و فرو رفته ایجاد می‌شود که می‌تواند دردناک باشد. زخم آفتی معمولاً به شکل گرد یا بیضی با رنگ زرد-خاکستری دیده می ‌شود و اغلب بدون علت مشخصی ایجاد می‌گردد. به طور کلی سه نوع اصلی زخم آفتی وجود دارد که  عبارت‌اند از:

• آفت کوچک با  قطر کمتر از ۱ سانتی‌متر
• آفت بزرگ با قطر بیش از ۱ سانتی‌متر
• آفت هرپتی‌ فرم با زخم‌هایی به اندازه نوک سوزن (کمتر از ۱ میلی‌متر)  که ممکن است به هم بپیوندند و زخم‌های بزرگ‌ تری ایجاد کنند.

۲. لیکن پلان دهانی

لیکن پلان دهانی یک بیماری خود ایمنی است که باعث التهاب مزمن در دهان می‌شود. این بیماری معمولاً به‌ صورت مجموعه‌ای از زخم‌های سفید رنگ و دردناک ظاهر می‌گردد. اصولا زخم‌های مذکور با خطوط سفید نازک همراه هستند و ممکن است بر روی زبان، لثه‌ها یا سطح داخلی گونه‌ها دیده شوند. زخم‌های ناشی از لیکن پلان دهانی می‌توانند ظاهری مشابه بثورات (راش) دهان داشته باشند. همچنین درد و ناراحتی حاصل از آن در دوره‌هایی که فرد دچار اضطراب یا استرس است، شدت می ‌یابد.

3. زخم بهجت

زخم بهجت نوعی آفت دهانی دردناک است که بر روی غشاهای مخاطی دهان ظاهر می‌شود و یکی از نشانه‌های بیماری بهجت به‌ شمار می‌ رود. این بیماری نوعی اختلال خود ایمنی است که می‌تواند نواحی مختلف بدن را تحت تأثیر قرار دهد. این زخم معمولاً به‌ صورت ضایعات گرد یا بیضی شکل با حاشیه‌های قرمز رنگ دیده می‌شود. زخم می‌تواند سطحی یا عمیق باشد و ممکن است به‌ صورت منفرد یا به‌ شکل گروهی از زخم ‌های متعدد در کنار هم ظاهر شود.

۴. زخم‌های عفونی دهان (تب‌خال یا هرپس)

زخم‌های عفونی ناشی از ویروس هرپس، معمولاً به‌شکل خوشه‌ای از تاول‌های کوچک ظاهر می‌شوند که رشد سریعی دارند. این زخم‌ها مسری هستند و از طریق تماس مستقیم پوست با فردی که ناقل ویروس هرپس سیمپلکس HSV) ) است، منتقل می‌شوند. شایع ترین علائم زخم‌ های عفونی عبارت‌اند از:

• نمود قرمزی، گرما، تورم و درد در ناحیه درگیر پیش از بروز تاول‌ها
• وجود زخم‌های دردناک زیر بینی یا روی لب‌ها
• ترکیدگی تاول‌ها، ترشح مایع از آنها و در نهایت پوسته پوسته شدن زخم
• بهبود زخم بعد از ۴ تا ۶ روز  

زخم‌های سرد یا تب‌خال، به‌دلیل عفونت هرپس دهانی ایجاد می‌شوند. ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) اغلب عامل ایجاد زخم‌های دهانی است. ویروس نوع ۲ HSV-2) ) که عامل تبخال تناسلی است، در صورت انتقال از طریق تماس جنسی می‌تواند زخم ‌های دهانی ایجاد کند.

۵. زخم‌های مرتبط با بهداشت دهان و دندان

رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان می‌تواند دهان را در برابر عفونت‌های ویروسی و باکتریایی آسیب‌ پذیر کند. این میکروارگانیسم‌ها ممکن است منجر به بیماری به نام ژنژیواستوماتیت شوند. این بیماری، عفونتی در ناحیه لثه و دهان است که باعث ایجاد زخم‌های کوچک، دردناک و تاول‌ مانند و همچنین خونریزی، التهاب و تورم لثه‌ها می‌شود. بوی بد دهان (هالیتوزیس) نیز یکی از علائم شایع این وضعیت است.

۶. زخم دهان ناشی از رژیم غذایی و تغذیه

برخی عوامل مربوط به رژیم غذایی نیز می ‌توانند در ایجاد زخم‌های دهانی نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال، در بیماری سلیاک، بروز مکرر آفت‌های دهانی مشاهده شده است. کمبود برخی ویتامین‌ها نیز ممکن است باعث ایجاد زخم‌ها و التهابات در بافت‌های دهانی شود. تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین B، فولات (ویتامین (B9  و ویتامین C می‌تواند در بروز این زخم‌ها نقش داشته باشد. فولات و روی به‌عنوان درمان‌های مکمل برای تسریع بهبود زخم‌های دهانی، به‌ویژه در افراد مبتلا به بیماری «پمفیگوس دهانی»، مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرند. همچنین مصرف برخی مواد غذایی مانند میوه‌های اسیدی (مرکبات) یا غذاهای تند می‌تواند باعث تحریک مخاط دهان شود. در برخی موارد، زخم‌ها ممکن است در اثر سوختگی‌های خفیف ناشی از مصرف نوشیدنی ‌ها یا غذاهای بیش‌ازحد داغ ایجاد شوند.

۷. اریتم مولتی فرم عودکننده

اریتم مولتی‌فرم عودکننده نوعی ضایعه پوستی و مخاطی با ظاهری خاص است که به شکل چشم گاو ظاهر می‌شود. این زخم به‌صورت دایره‌ای با سه ناحیه رنگی متحدالمرکز بروز می ‌کند و علائم ظاهری به شرح زیر دارد:

• مرکز تیره‌رنگ با یک تاول
• حلقه میانی صورتی و کمی برجسته
• حلقه بیرونی قرمز و روشن

این ضایعه معمولاً پس از عفونت با ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) بروز پیدا می‌کند.

۸. بیماری دست، پا و دهان

زخم‌های دهانی ناشی از بیماری دست، پا و دهان، ابتدا به‌صورت لکه‌های قرمز و کوچک روی زبان و داخل دهان ظاهر می‌شوند. این لکه‌ها معمولاً تاول میزنند و دردناک می ‌شوند. هم‌ زمان با بروز این زخم‌ها، ممکن است تب و بثورات پوستی در کف دست‌ها و کف پا نیز مشاهده شود.

۹. مونونوکلئوز

مونونوکلئوز یک عفونت ویروسی است که اغلب توسط ویروس اپشتین-بار (Epstein-Barr Virus)  ایجاد می‌شود و از طریق بزاق منتقل می‌گردد. این بیماری می‌تواند باعث بروز لکه‌های سفید دردناک در ناحیه گلو،  تورم غدد لنفاوی، تب، خستگی مفرط و سایر علائم شود. علائم این بیماری ممکن است چندین ماه ادامه داشته باشند تا عفونت به‌طور کامل برطرف شود. از آنجایی که عامل بروز مونونوکلئوز ویروس است، آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان آن مؤثر نیستند. درمان معمول شامل استراحت، مصرف فراوان مایعات و کنترل علائم با داروهای مسکن و ضد تب است. در برخی موارد، از کورتیکواستروئیدها برای کاهش تورم استفاده می‌شود.

۱۰. زخم‌های مرتبط با کووید-۱۹

برخی علائم دهانی بعد از ابتلا به ویروس کووید-۱۹ خود را نشان داده ‌اند. این زخم‌های غیر شایع در دهان (که نمود آنها علل متعددی دارد) ظاهر می‌شوند و ممکن است با التهاب زبان یا تغییر رنگ آن همراه باشند. با این حال، هنوز مشخص نیست که این مشکلات مستقیماً ناشی از خود ویروس هستند یا به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای یا اثرات درمان‌های دارویی بروز می‌کنند.

۱۱. زخم‌های دهان مرتبط با ویروس HIV

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، ویروسی که عامل بیماری ایدز (AIDS) است، می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های آفتی (canker sores) در داخل گونه‌ها و لب‌ها شود. علاوه بر این، ممکن است زخم‌های قرمزی روی سقف دهان و بیرون لب‌ها نیز ایجاد کند. همچنین، این احتمال وجود دارد که در اثر این ویروس لکه‌های سفید یا زردرنگ و زگیل‌های دهانی ظاهر شوند.

مطلب مرتبط: چرا مدام آفت میزنم؟ | 12 دلیل آفت مکرر و راه حل

۱۲. لوکوپلاکیا

لوکوپلاکیا باعث ایجاد لکه‌ های سفید و ضخیم روی غشاهای مخاطی دهان می‌شود. این لکه‌ها کمی برجسته بوده و سطح سختی دارند که قابل تراشیدن نیست. لکه‌های لوکوپلاکیا معمولاً سفید یا خاکستری رنگ هستند و دردناک نیستند. این زخم بیشتر در افراد سیگاری شایع است.

۱۳. کاندیدیازیس دهانی

کاندیدیازیس دهانی نوعی عفونت قارچی است که باعث ایجاد لکه‌های سفید یا قرمز برجسته در داخل دهان یا در انتهای حلق می‌شود. این عفونت ممکن است یک پوشش سفید رنگ در دهان ایجاد کند که شبیه به پنیر خامه‌ای است. همچنین، این احتمال وجود دارد که نمود آن با التهاب، قرمزی و احساس سوزش در دهان همراه باشد.

۱۴. زخم‌های دهان مرتبط با سفلیس

سفلیس یک عفونت باکتریایی است که در مراحل اولیه، خود را با  نمود زخم‌هایی به نام شانکر (chancres) در دهان نشان می‌دهد. این زخم‌ها معمولاً روی لب‌ها یا لثه‌ها ظاهر می‌شوند و ممکن است در نوک زبان یا انتهای دهان نیز ایجاد شوند. شانکرها ابتدا به صورت لکه‌های قرمز ظاهر و سپس به زخم‌های باز، بزرگ‌ و دردناکی تبدیل می‌شوند. همچنین رنگ آن‌ها ممکن است به قرمز، خاکستری یا زرد تغییر کند.

۱۵. زخم دهان از تأثیرات ویپینگ و سیگار کشیدن

نیکوتین موجود در ویپینگ و سیگار باعث محدود شدن جریان خون به لثه‌ها و غشاهای مخاطی دهان می‌شود. این امر می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌هایی مانند ساییدگی، التهاب لثه (ژینژیویت)، لوکوپلاکیا، فرسایش سقف دهان و حتی سرطان دهان شود.

۱۶. کارسینوم سلول سنگفرشی

کارسینوم سلول سنگ فرشی، نوعی سرطان است که ابتدا سلول‌های نازک و صاف پوشش دهان و حلق را درگیر می‌کند. علائم اولیه این سرطان دهان، نمود زخم، توده یا ضخیم‌ شدگی لب‌ها یا داخل دهان است. این زخم ممکن است به شکل لکه‌های سفید یا قرمز روی لثه‌ها، زبان یا غشای داخلی دهان دیده شود.

۱۷. لنفوم

لنفوم به دو دسته لنفوم هوچکین و غیرهوچکین تقسیم می‌شود. اگرچه این سرطان عمدتاً گره‌های لنفاوی را درگیر می‌کند، اما ممکن است به صورت عفونت در دهان نیز ظاهر شود و باعث ایجاد زخم‌هایی روی لوزه‌ها و زبان و همچنین خونریزی لثه‌ها شود.

۱۸. ملانوما مخاطی

سرطان ملانوما مخاطی می‌تواند غشاهای مخاطی داخل دهان را تحت تأثیر قرار دهد. زخم‌های دهانی مرتبط با این بیماری مواردی همچون توده‌های خونریزی‌کننده، ضایعات تغییر رنگ داده و زخم‌های باز (اولسر) را شامل می‌شوند.

۱۹. زخم دهان ناشی از شیمی درمانی

زخم‌های دهانی در افرادی که تحت پرتو درمانی و/یا شیمی‌درمانی برای درمان سرطان هستند، بسیار رایج است. حدود ۴۰٪ از بیماران سرطانی که شیمی درمانی می‌کنند، دچار زخم و اولسرهای دهانی می‌شوند.
از آنجایی که این عارضه جانبی رایج است، اغلب متخصصین برای کاهش درد، دهان‌شویه تجویز می‌کنند. همچنین امکان استفاده از درمان‌های خانگی زخم دهان نیز وجود دارد، اما بهتر است قبل از هر اقدامی درباره علائم و مدت زمان نمود آنها با پزشک مشورت شود.

درمان‌های خانگی زخم‌های دهانی

شواهدی وجود دارد که برخی درمان‌های خانگی ممکن است به بهبود برخی از زخم‌های دهانی کمک کنند. این قبیل درمان‌های خانگی عبارتند از:

• محلول آب نمک:  شستن دهان با آب‌ نمک به حفظ سلامت لثه‌ها و تسریع روند درمان زخم‌ها کمک می‌کند. در این راستا کافیست یک قاشق چای‌خوری نمک را در ۲۴۰ میلی‌لیتر آب ولرم حل کنید.  این محلول می‌تواند زخم‌های دهان را خشک کند، باکتری‌ها را از بین ببرد و حالت اسیدی دهان که موجب تحریک بافت دهان می‌شود، را کاهش دهد.
• محلول جوش‌شیرین : استفاده از محلول جوش‌شیرین (نصف قاشق چای‌خوری جوش‌شیرین در یک فنجان آب)، به عنوان دهان‌ شویه، می‌تواند pH دهان را متعادل کند و ترشح بزاق را افزایش دهد. این امر روند بهبودی را تسریع می‌کند.
• محلول پراکسید هیدروژن: پراکسید هیدروژن خاصیت ضدباکتریایی دارد و می‌تواند به بهبود زخم کمک کند. با استفاده از یک گوش‌پاک‌کن، مخلوطی برابر از پراکسید هیدروژن و آب را روی زخم دهان بمالید. پس از آن، مقداری هیدروکسید منیزیم روی زخم بزنید.
• روغن میخک: روغن میخک دارای خواص ضد باکتریایی و ضد التهابی است. این روغن به بهبود زخم کمک می‌کند و درد ناشی از زخم‌های دهانی را کاهش می‌دهد.
• پودر آلوم: پودر آلوم (سولفات آلومینیوم پتاسیم) می‌تواند به خشک کردن زخم‌های دهانی کمک کند. خمیری از پودر آلوم و یک قطره آب تهیه نمایید و روی زخم بمالید، پس از یک دقیقه دهان را بشویید.

لازم به ذکر است قبل از شروع هر نوع درمان خانگی، بهتر است با متخصص دهان و دندان مشورت کنید.

درمان‌های بدون نسخه زخم‌های دهانی

برخی زخم‌های دهانی ممکن است با استفاده از داروهای بدون نسخه نیز بهبود بابند. در این صورت برای رسیدن به بهترین نتیجه، دستورالعمل تولیدکننده را به دقت دنبال کنید و فقط از محصولات مخصوص دهان استفاده نمایید. این محصولات در سوپرمارکت ‌ها، داروخانه‌ ها و فروشگاه ‌های آنلاین در دسترس هستند. برخی از این محصولات عبارتند از:

• بی‌حس‌کننده‌های موضعی:  با مالیدن مستقیم ژل‌ها یا کرم‌های موضعی حاوی لیدوکائین یا بنزوکائین روی زخم‌ها می‌توان درد حاصل از آنها را کاهش داد.
• داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی :(NSAIDs) این داروها ممکن است به کاهش درد و التهاب زخم‌ها در طول فرایند درمان کمک کنند.
• دهان‌شویه‌های حاوی کلرهگزیدین یا تری‌کلوسان : این ترکیبات رشد میکروب‌هایی که می‌توانند روند بهبود را کند یا التهاب را تشدید کنند، مهار می‌کنند.

معمولاً زخم‌های دهانی ناشی از عفونت‌ها یا سایر بیماری‌های مشابه به درمان‌های قوی‌تری مانند آنتی‌بیوتیک‌ها نیاز دارند تا عوامل بیماری‌زا را از بین ببرند. درمان این نوع زخم‌ها شامل کنترل بیماری زمینه‌ای و مراقبت از زخم دهانی است. اکثر زخم‌های دهانی معمولاً طی دو هفته خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما اگر این زخم‌ها پس از این مدت بهتر نشدند، لازم است به پزشک یا دندان‌پزشک مراجعه کنید.

درمان لیزری زخم‌های دهانی و تبخال

زخم‌های دهانی مانند زخم‌های ناشی از آسیب (زخم‌های تروما)، آفت و تبخال به وسیله‌ی لیزرهای Nd:YAG و  Er:YAG  قابل درمان هستند. مدت زمان این درمان حدود پنج دقیقه است و روند بسیار راحتی برای بیمار دارد. روند این درمان به شرح زیر است:

• مرحله اول: یک یا دو دقیقه درمان با لیزر سطح پایین Nd:YAG انجام می‌شود. بیمار گرمای ملایمی را احساس می‌کند که اصلاً دردناک نیست. این لیزر قادر به ضدعفونی کردن زخم، تسریع روند بهبودی، کاهش التهاب و تقلیل درد از طریق فرآیندی به نام تحریک زیستی است.
• مرحله دوم: یک پانسمان لیزری  با استفاده از لیزر Er:YAG روی زخم قرار می‌گیرد. این مرحله باعث می‌شود انتهای عصب‌ها به‌خوبی پوشانده شوند و درد بلافاصله کاهش یابد. این لیزر محل زخم را ضدعفونی  و بدن را وادار به کلاژن سازی می‌کند و از این طریق روند ترمیم را تسریع می‌نماید.

بیشتر بیماران با این درمان کاهش درد و بهبودی سریع را تجربه می‌کنند. البته در کلینیک ما، ابتدا علت نمود زخم بررسی می‌شود، سپس درمان و توصیه‌های لازم ارائه می‌گردد. برای اطلاعات بیشتر میتوانید با شماره 09120714467 تماس بگیرید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگرچه برخی زخم‌های دهانی خفیف هستند و به‌سرعت بهبود می‌یابند، با این وجود در صورت وجود یا مشاهده هر یک از علائم زیر لازم است به پزشک یا دندان‌پزشک مراجعه کنید:

• بلافاصله پس از شروع داروی جدید یا درمان پزشکی، زخم دهان ظاهر شود.
• ایجاد لکه‌های سفید بزرگ روی سقف دهان یا زبان که ممکن است نشانه عفونت باشد.
• زخم دهان بیش از دو هفته بهبود نیابد.
• سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد (مثلاً به علت HIV، سرطان یا بیماری‌های دیگر).
• تب، جوش پوستی، ترشح بیش‌ازحد بزاق یا مشکل در بلعیدن وجود داشته باشد.
• سابقه مصرف الکل، سیگار یا تنباکوی بدون دود داشته باشید.

با توجه به اینکه زخم‌های دهانی سرطانی اغلب ویژگی‌هایی مشابه زخم‌های غیرسرطانی دارند، پزشک شما ممکن است نمونه‌برداری (بیوپسی) از بافت را برای تشخیص سرطان تجویز کند.

سخن پایانی

زخم‌های دهانی بسیار شایع هستند. خوشبختانه بیشتر آن‌ها خود به‌ خود بهبود می‌یابند و خطری ندارند، اما همیشه بهتر است در صورت شدت یافتن وضعیت زخم دهان، به پزشک یا متخصص دهان و دندان مراجعه کنید.