اکثر مردم در مورد سرطان قسمت‌های مختلف بدن مثل ریه ها، سینه ها یا کبد اطلاعاتی دارند. اما در مورد تومورهای سرطانی پوشش داخلی دهان یا سرطان دهان، اطلاعات چندانی ندارند. شما با شناخت علل و علائم اولیه سرطان دهان، می‌توانید نحوه پیشگیری و درمان این بیماری خطرناک را بیاموزید. مهم‌ترین نکته این است که اغلب اوقات با تشخیص به موقع سرطان دهان، درمان کامل آن امکان‌پذیر است. به ‌طور کلی سرطان در پزشکی، به معنی رشد غیرقابل‌ کنترل سلول‌های اندام‌ها یا بافت‏ها است به‌ طوری‌که این سلول‌ها به بافت‏های اطراف خود حمله می‌کنند و به آن‌ها آسیب می‌رسانند.

سرطان دهان

 سرطان دهان که به عنوان اورال کنسر هم شناخته می‌شود، معمولاً به صورت یک توده یا زخم در دهان ظاهر می‌شود و از بین نمی‌رود. این سرطان ممکن است در بخش‌های مختلف دهان ایجاد شود:

• روی سطح، اطراف یا پشت زبان 
• داخل گونه ها
• بخش‌های سخت و نرم سقف دهان
• کف دهان
• لب‌ها یا لثه ها

سرطان دهان به ندرت در غدد تولیدکننده بزاق، لوزه‌های پشت دهان، سینوس‌ها یا حلق (گلو) ظاهر می‌شود. درصورتیکه سرطان دهان به موقع تشخیص داده نشود و تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند زندگی شما را تهدید کند. اما اگر زود تشخیص داده شود، شانس درمان بیماری زیاد است به‌ طوریکه هرگز عود نمی‌کند.

 چه کسانی مبتلا به سرطان دهان می‌شوند؟

 سرطان دهان جز ششمین سرطان شایع جهان است. افراد بالای 40 سال بیشتر در معرض ابتلا به این نوع سرطان هستند. با این حال، مطالعات اخیر نشان داده است که افراد جوان‌تر هم به این بیماری مبتلا می‌شوند. به احتمال زیاد عفونت HPV یکی از عوامل اصلی بروز این سرطان در بین افراد جوان است. مردان بیشتر از زنان به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند؛ زیرا مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به مصرف الکل دارند.

چه عواملی باعث بروز سرطان دهان می‌شود؟

 تنباکو و مصرف الکل از عوامل اصلی بروز سرطان دهان هستند. زیرا این دو ماده حاوی مواد شیمیایی هستند که می‌توانند به DNA سلول‌ها آسیب برسانند و منجر به سرطان شوند.

• سیگار کشیدن: تنباکو به هر شکلی خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. افرادی که از سیگار، سیگار برگ یا پیپ استفاده می‌کنند، در معرض ابتلا به سرطان گونه، لثه و دهان هستند. حتی محصولات تنباکوی بدون دود هم مضر هستند. خطر ابتلا به این نوع سرطان در بین افرادی که تنباکوی دیپ، اسناف یا جویدنی مصرف می‌کنند، 50 برابر بیشتر از سایر افراد است. همچنین سیگار کشیدن خطر ابتلا به انواع دیگر سرطان مانند سرطان کبد، پانکراس و مری را افزایش می‌دهد. تحقیقات اخیر نشان داده است که 90 درصد از مبتلایان به سرطان دهان، تنباکو مصرف می‌کنند.
• مصرف زیاد الکل: مصرف زیاد الکل احتمال ابتلا به این مشکل را افزایش می‌دهد و اگر افراد تنباکو و الکل را باهم مصرف شوند، این احتمال افزایش می ‌یابد.
• رژیم غذایی: شواهد نشان می‌دهند که رژیم غذایی نامناسب احتمال ابتلا را افزایش دهد. متخصصان معتقدند که یک رژیم غذایی سالم و متعادل که حاوی مقدار زیادی میوه و سبزیجات است، احتمال ابتلا به این نوع سرطان را کاهش می‌دهد.
• قرار گرفتن زیاد در معرض نور مستقیم خورشید: اگر افراد بیش از حد در معرض مستقیم نور خورشید باشند، خطر ابتلا به سرطان لب در آن‌ها، به خصوص در سنین پایین افزایش می‌یابد.
• ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) جزء ویروس‌هایی است که بر روی پوست و غشاهای مرطوب بدن مانند غشای دهانه رحم، دهان و گلو تأثیر می‌گذارند. ویروس HPV می‌تواند از طریق روابط جنسی عادی و دهانی یا حتی تماس پوستی نزدیک با فردی که قبلاً آلوده شده است، منتقل شود.

 HPV می‌تواند باعث رشد غیرطبیعی بافت‏های آلوده شود و عامل اصلی سرطان دهانه رحم است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که به زودی این ویروس مانند سیگار و الکل، تبدیل به یکی از عوامل اصلی سرطان دهان می‌شود.

•  زخم‌های دائمی دهان: به ندرت دندان‌های شکسته باعث ایجاد آسیب‌ها یا زخم‌های دائمی بر روی زبان یا داخل گونه‌ها می‌شوند. اما این آسیب‌ها و زخم‌ها احتمال بروز سرطان دهان را افزایش می‌دهند. این زخم‌ها می‌توانند به خاطر پروتزهای نامناسب هم ایجاد شوند.

 انواع سرطان دهان

معمولاً تمام انواع سرطان‌ها بر اساس نوع سلولی که بیماری از آن می‌شود، طبقه‌بندی می‌شوند. بر همین اساس پنج نوع سرطان دهان وجود دارد:

• کارسینوم (سلول سنگفرشی) شایع‌ترین نوع سرطان دهان است و 90 درصد سرطان‌های دهان از این نوع هستند. سلول‌های سنگفرشی در اکثر از نقاط بدن به ویژه روی پوست و داخل دهان تشکیل می‌شوند.
• آدنوکارسینوم در داخل غدد بزاقی ایجاد می‌شود.
• سارکوم به دلیل رشد سلول‌ها از داخل استخوان، غضروف یا ماهیچه بروز می‌کند.
• ملانوم نوعی سرطان است که از رشد ملانوسیت‏ها (سلول‌هایی که رنگدانه پوست تولید می‌کنند)، شروع می‌شود. آن‌ها به صورت توده های بسیار تیره و خالدار هستند که اغلب خونریزی می‌کنند.
• لنفوم‏ها به دلیل رشد سلول‌ها در غدد لنفاوی، ایجاد می‌شوند. اما گاهی اوقات در داخل دهان هم ایجاد شوند.

علائم سرطان دهان

 سرطان دهان در تمام بخش‌های دهان بروز می‌کند. تشخیص زودهنگام این بیماری در درمان کامل آن تأثیر دارد. اگر یکی از علائم یا تمام علائم ارائه شده در این بخش، بیش از دو هفته ادامه یافت، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات، این سرطان به صورت یک زخم بدون درد در دهان ظاهر شود که به‌ طور طبیعی بهبود نمی‌یابد. علاوه بر این ممکن است توده یا تورمی باشد که از بین نمی‌رود و یا لکه های سفید یا قرمز داخل دهان باشند به سرطان تبدیل می‌شوند.

 شایع‌ترین علائم سرطان دهان عبارتند از:

• آن دسته از زخم‌های دهان که در طی دو هفته خوب نمی‌شوند
• تورم‌های بدون دلیل، توده ها یا برجستگی‌ها، لکه های ناهموار یا ساییدگی‌های بخش‌های مختلف دهان شما که از بین نمی‌روند
• خونریزی لثه و بدون دلیل در دهان
• توده های مزمن گردن که از بین نمی‌روند
• لکه های سفید یا قرمز و یا زخم‌های دهان که با گذشت چند هفته بهبود نمی یابند
• بی حسی بدون دلیل و مداوم یا احساس عجیب در لب یا زبان
• دندان‌های لق بدون علائم ظاهری یا حفره هایی که پس از کشیدن دندان بهبود نمی یابند
• ایجاد مشکل در جویدن، بلع یا صحبت کردن
• گرفتگی صدا، گلودرد مزمن، یا تغییر در صدا
• تورم‌هایی که استفاده از دندان مصنوعی را سخت می‌کنند
• گوش درد
• کاهش وزن زیاد

 غربالگری سرطان دهان

برای تشخیص سرطان دهان در مراحل اولیه، حتماً باید به‌ طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید. در واقع غربالگری سرطان دهان، معاینه منظم دهان توسط دندانپزشک است. معمولاً دندانپزشک در طول غربالگری، به دنبال زخم یا بافت تغییر رنگ یافته در داخل دهان شما است. همچنین او علائم و نشانه‌های ذکر شده در بخش بالا را بررسی کرده و ناحیه گردن و فک و سطح بالا و پایین زبان شما را معاینه می‌کند. اگر دندانپزشک در بخشی از دهان علائم غیرعادی مشاهده کرد، احتمالاً توصیه می‌کند از آن ناحیه بیوپسی انجام شود. بیوپسی یک نمونه کوچک از سلول‌های خارج شده از یکی از بخش‌های بدن است که با بررسی در زیر میکروسکوپ مشخص می‌شود سرطانی هستند یا خیر.

 اگر نتیجه بیوپسی مثبت باشد، لازم است آزمایشات بیشتری برای تصمیم‌گیری در مورد روند درمان انجام شود. این آزمایشات احتمالاً شامل آزمایش‌های سلامت عمومی بدن، آزمایش خون و اسکن هستند.

 یکی از فناوری‌های جدید غربالگری سرطان دهان ول اسکوپ (VELscope ) نام دارد. این فناوری یک سیستم کاملاً جدید برای غربالگری این نوع سرطان است که در آن از نور پرتودار استفاده می‌شود تا دندانپزشک ناهنجاری‌هایی را که با چشم غیرمسلح مشخص یا قابل مشاهده نیستند، ببیند. ویزی لایت (ViziLite) یکی دیگر از ابزارهای غربالگری بدون درد برای تشخیص تغییرات کوچک در دهان شما است. غربالگری باید هر شش ماه یکبار انجام شود. اکثر پزشکان این کار را در طول معاینات دندانپزشکی انجام می‌دهند.

پیشگیری

 پیشگیری از سرطان دهان و تشخیص زودهنگام آن، از مؤثرترین راه‌های مقابله با این بیماری هستند. شما برای پیشگیری از این نوع سرطان یا اطمینان از عدم بازگشت آن پس از درمان کامل، می‌توانید کارهای زیادی را انجام دهید:

• سیگار را ترک کنید و دخانیات مصرف نکنید. مدت مصرف سیگار و محصولات تنباکو مهم نیست، شما می‌توانید همین الان با ترک آن خطر ابتلا به این سرطان و سایر خطرات آن را کاهش دهید.
• بیش از حد الکل مصرف نکنید.
• کمتر در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرید. زیرا وقتی به‌طور مکرر در معرض نور خورشید باشید، احتمال ابتلا به سرطان لب، به خصوص لب پایین در شما افزایش می‌یابد. هنگام قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید، حتماً از یک کرم ضد آفتاب خوب استفاده کنید و روی لب‌های خود هم یک کرم مناسب لب بزنید.
• از یک رژیم غذایی غنی (غنی شده با ویتامین‌های A، C و E) و متعادل که حاوی مقادیر زیادی میوه و سبزیجات است و از شما در برابر ابتلا به سرطان دهان محافظت می‌کند، استفاده کنید. توصیه می‌کنیم به‌طور منظم روغن زیتون و ماهی را در رژیم غذایی خود داشته باشید.
• داشتن روابط جنسی سالم احتمال ابتلا به ویروس HPV را کاهش می‌دهد.

 یکی دیگر از نکات مهم این است که اگر در دهان خود تغییرات غیرطبیعی مشاهده کردید و در عرض دو هفته بهبود نیافت، فوراً به پزشک مراجعه کنید. همانطور که ذکر کردیم، غربالگری سرطان دهان باید هر شش ماه یکبار انجام شود.

سرطان دهان چگونه درمان می‌شود؟

 اگر سرطان دهان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، احتمال درمان کامل آن بسیار زیاد است. بنابراین به محض هرگونه تغییر در دهان خود، باید فوراً به دندانپزشک یا پزشک خود مراجعه کنید.

 چرا تشخیص زودهنگام این بیماری مهم است؟

 در طول این مقاله، چند بار ذکر کردیم که تشخیص زودهنگام سرطان دهان اهمیت زیادی دارد. اگر این سرطان زود تشخیص داده شود، جراحی نسبتاً کوچکی انجام می‌شود. بنابراین، نتیجه این کار هم از نظر زیبایی و هم از نظر درمانی بسیار بهتر خواهد بود.

 سرطان دهان از دو طریق گسترش می‌یابد:

1. به‌ طور مستقیم – یعنی از طریق دهان و بافت‏های مجاور گسترش می‌یابد
2. از طریق سیستم لنفاوی– سیستم لنفاوی مجموعه ای از عروق و غدد بدن هستند که در سراسر بدن پخش می‌شوند.

 اگر سرطان دهان به قسمت‌های دیگر بدن گسترش یابد، به عنوان سرطان متاستاتیک شناخته می‌شود. سرطان در این مرحله می‌تواند به اندام‌های حیاتی بدن مانند ریه ها، کبد یا پانکراس سرایت پیدا کند. این نوع سرطان‌ها زندگی افراد بیمار را تهدید می‌کنند و اغلب اوقات درمان آن‌ها در این مرحله بسیار دشوار است. بنابراین، تشخیص و درمان زودهنگام سرطان دهان، قبل از اینکه به مرحله انتشار در سراسر بدن برسد، اهمیت زیادی دارد.

روش‌های اصلی درمان سرطان دهان

 این بیماری مانند بسیاری از سرطان‌های دیگر قابل درمان است. برای درمان این بیماری سه گزینه اصلی وجود دارد:

• عمل جراحی: در جراحی، پزشکان کل توده سرطانی (تومور ) را همراه با بخش کوچکی از بافت یا سلول‌های طبیعی اطراف آن برمی‌دارند تا از برداشتن بافت سرطانی مطمئن شوند. هدف از جراحی برداشتن تمام بافت‏های آسیب دیده و همچنین کاهش آسیب به سایر بخش‌های دهان است.
• رادیوتراپی: در رادیوتراپی از اشعه ایکس با سطح تابش بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. در سرطان دهان معمولاً از این روش برای جلوگیری از عود مجدد سرطان بعد از جراحی استفاده می‌شود. به‌طور کلی، این درمان با توجه به نوع سرطان و میزان گسترش آن، هر روز  به مدت طول شش هفته انجام می‌شود.
• شیمی درمانی: در شیمی درمانی از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این داروها DNA سلول‌های سرطانی را تخریب کرده و توانایی تکثیر آن‌ها را مختل می‌کنند. در مواقعی که سرطان پیشرفت کرده است یا خطر بازگشت سرطان زیاد است، از شیمی درمانی همراه با رادیوتراپی استفاده می‌شود.

 اکثر اوقات، این درمان‌ها باهم ترکیب می‌شوند. یعنی از جراحی برای برداشتن تومور سرطانی و پس از آن رادیوتراپی و یا شیمی‌درمانی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی باقی مانده استفاده می‌شود. پزشکان هنگام درمان سرطان دهان، علاوه بر برداشتن بافت‏های سرطانی باید به دو موضوع مهم دیگر توجه کنند:

نکات مهم در درمان

• حفظ زیبایی و ظاهر دهان و صورت
• ترمیم تمام کارکردهای مهم دهان مانند تنفس، صحبت کردن و غذا خوردن

یک رویکرد درمانی جدید توسط شرکت  Tempus (شرکتی که بر تحقیقات درمان سرطان مبتنی بر فناوری تمرکز دارد)، ارائه شده است. یکی از اهداف اصلی این رویکرد جدید، تجزیه و تحلیل داده های DNA و RNA برای شناسایی نوع تومور بیمار در سطح مولکولی و پیدا کردن گزینه های درمانی اختصاصی برای هر فرد است. خوشبختانه به دلیل پیشرفت‌ها در جراحی، رادیوتراپی، دارو و فناوری‌های مرتبط، احتمال درمان کامل این نوع سرطان افزایش یافته است. علاوه بر این، اگر سرطان دهان به موقع تشخیص داده شود، اغلب اوقات 90 درصد بیماران فقط با کمک جراحی به‌ طور کامل درمان می‌شوند.