Last Updated on سپتامبر 25, 2025 by دکتر سیده مریم حاکم زاده

رفلکس گگ یا حالت تهوع یکی از مشکلات رایج در میان بیماران در هنگام مراجعه به دندانپزشک است. این عق زدن و حالت تهوع می‌تواند تجربه‌ای ناخوشایند و ناراحت‌ کننده برای بیمار باشد و در عین حال چالش‌هایی را برای دندانپزشک در ارائه درمان ایجاد کند.
این شرایط نه تنها بیمار را مضطرب و نگران می‌کند، بلکه انجام درمان‌های ضروری را نیز برای دندانپزشک دشوار می‌سازد. درمان با لیزر جدیدترین نوع درمان برای عارضه رفلکس گگ در دندانپزشکی است. در ادامه به بررسی دلایل و روش های درمانی حالت تهوع در دندانپزشکی خواهیم پرداخت.

بررسی دلایل حالت تهوع و عق زدن در دندانپزشکی

رفلکس گگ ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و روان‌شناختی دارد. این واکنش به طور طبیعی از ورود اشیای خارجی مضر به سیستم‌های تنفسی و گوارشی جلوگیری و آنها را از دهان و حلق به بیرون دفع می‌کند.

حالت تهوع نوعی مکانیسم دفاعی تکاملی بوده که برای محافظت از بخش‌های حیاتی بدن مانند حلق و حنجره ایجاد شده است. این واکنش کاملاً غریزی بوده و بدون کنترل ارادی اتفاق می‌افتد.

غریزی بودن این رفلکس به معنای واکنشی کاملاً غیرارادی است. برخی بخش‌های دهان و حلق دارای پایانه‌های عصبی حساسی به نام گیرنده‌های حسی هستند. تحریک این گیرنده‌ها سیگنال‌هایی را از طریق چند عصب جمجمه‌ای ارسال می‌کند که در نهایت منجر به انقباضات عضلانی و عق زدن می‌شود.

در طول درمان‌های دندانپزشکی، ابزارها و تجهیزات مختلفی که استفاده می‌شوند، ممکن است با تحریک این اعصاب رفلکس گگ را فعال کنند. شدت واکنش به ناحیه‌ای از دهان بستگی دارد که تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

ناحیه‌های حساس شامل دیواره‌های انتهایی و کناری حلق، قسمت‌هایی از زبان، لوزه‌ها و کام نرم هستند. این مناطق از حلق دهانی (اُروفارنکس) به شدت با ارسال اطلاعات به اعصاب جمجمه‌ای مرتبط هستند و تحریک آنها می‌تواند به ایجاد حالت تهوع منجر شود.

عوامل خطر رفلکس گگ

رفلکس گگ در کودکان زیر 4 سال امری طبیعی محسوب می‌شود. در این سن، کودکان بیشتر دچار این حالت می‌شوند، اما معمولاً پس از چهارمین سال تولدشان، با رشد عملکردهای دهانی، این واکنش کاهش می‌یابد. هنگام این مرحله، آنها شروع به تنفس از راه بینی و بلع به جای مکیدن و تنفس از راه دهان می‌کنند.

در بزرگسالانی که مستعد رفلکس گگ هستند، ممکن است مشکلاتی مانند دشواری در بلع وجود داشته باشد. این شرایط به نام دیسفاژی شناخته می‌شود. همچنین ممکن است فرد در مواجهه با برخی محرک‌ها، به طور موقت حالت تهوع را تجربه کند.

انواع رفلکس گگ

دو دلیل اصلی برای بروز رفلکس گگ وجود دارد:

• تحریک فیزیکی که به عنوان سوماتوژنیک(Somatogenic) شناخته می‌شود.
• تحریک ذهنی که به عنوان سایکوژنیک(Psychogenic) شناخته می‌شود.

این دو نوع رفلکس گگ همیشه جدا از هم نیستند. ممکن است فرد به دلیل تماس فیزیکی با نواحی خاصی دچار این حالت شود، اما همچنین به دلیل دیدن، شنیدن، بوییدن، یا حتی فکر کردن به یک شیء یا موقعیت خاص نیز حالت تهوع را تجربه کند.

پنج نقطه در بخش انتهایی دهان وجود دارد که تحریک آنها می‌تواند منجر به رفلکس گگ شود:

• پایه زبان
• کام
• زبان کوچک (اوولا)
• طاق‌های کامی‌حلقی (فاسس)
• دیواره پشتی حلق

هنگامی که هر یک از این نقاط توسط تماس یا سایر محرک‌ها تحریک شوند، سیگنال‌هایی از اعصاب به مدولا ابلانگاتا در ساقه مغز ارسال می‌شود. این سیگنال‌ها باعث انقباض عضلات در پشت دهان شده و در نهایت منجر به عق زدن می‌شود.

اعصاب‌هایی که این سیگنال را ارسال می‌کنند شامل اعصاب سه‌ قلو، گلوسوفارنژیال و واگوس هستند.

در برخی موارد، حالت تهوع می‌تواند قشر مغز را نیز فعال کند. این می‌تواند باعث شود که حتی با فکر کردن به چیزی که می‌تواند این رفلکس را تحریک کند، دچار حالت تهوع شوید.

چون عوامل مختلفی می‌توانند باعث حالت تهوع شوند، ممکن است شما تنها در شرایط خاصی این واکنش را تجربه کنید. به عنوان مثال، ممکن است در مطب دندانپزشکی هنگام انجام تمیزکاری دندان‌ها دچار حالت تهوع شوید، زیرا این کار می‌تواند یکی از حواس شما را تحریک کند.

ممکن است همان روتین‌های تمیز کردن دهان را در خانه بدون مشکل انجام دهید، چون محرک‌های خاص موجود در مطب دندانپزشکی در آنجا وجود ندارد.

علائم مرتبط

نزدیکی محل قرارگیری مدولا ابلانگاتا به سایر مراکزی که وظیفه ارسال سیگنال برای استفراغ، تولید بزاق یا تنظیم ضربان قلب را دارند، ممکن است منجر به بروز برخی علائم اضافی در هنگام تحریک رفلکس گگ شود. این علائم شامل موارد زیر است:

• تولید بزاق بیش از حد
• آبریزش چشم
• تعریق
• احساس غش
• تجربه حملات پانیک

دلایل حساسیت بیشتر برخی افراد

رفلکس گگ یک واکنش طبیعی است که ممکن است در بزرگسالان به طور متفاوتی تجربه شود. برخی افراد ممکن است در موقعیت‌های خاصی مانند مراجعه به دندانپزشک یا تلاش برای بلع یک شیء غیرطبیعی مانند قرص دچار این حالت شوند.

تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً نیمی از افراد حداقل یک بار در طول مراجعه به دندانپزشک دچار حالت تهوع شده‌اند و 7.5 درصد از آن‌ها همیشه این حالت را تجربه می‌کنند. این موضوع می‌تواند به دلیل تماس فیزیکی یا تحریکات حسی دیگری باشد که در طول درمان دندانپزشکی رخ می‌دهد.

در طول مراجعه به دندانپزشک، ممکن است در شرایط زیر رفلکس گگ را تجربه کنید:

• انسداد مجرای بینی، سینوزیت یا خشکی دهان
• گاستریت مزمن یا دیابت کنترل‌ نشده
• ابتلا به اختلالات گوارشی
• سندرم درد مفصل گیجگاهی فکی
• استعمال مداوم سیگار
• استفاده از دندان مصنوعی که به درستی اندازه نیست
• شکل خاص کام نرم
• اضطراب یا ترس از دندانپزشکی
• تکنیک‌های نادرست دندانپزشکی مثل استفاده از ابزارهای بزرگ یا تحریک‌ کننده

همچنین بلعیدن قرص برای بسیاری از افراد دشوار است و از هر 3 نفر، یک نفر در تلاش برای بلع قرص دچار حالت تهوع، خفگی یا استفراغ می‌شود.

حساسیت به رفلکس گگ در سطوح مختلفی قابل اندازه‌گیری است. شدت آن بسته به محرکی که واکنش را آغاز می‌کند، متفاوت است.

اگر رفلکس گگ طبیعی داشته باشید، معمولاً می‌توانید آن را کنترل نمایید، اما ممکن است در شرایطی مانند یک درمان دندانپزشکی طولانی مدت احساس کنید.

اگر حتی در حین تمیزکاری معمولی یا معاینه فیزیکی کوتاه نیز دچار این واکنش شوید، حساسیت شما در درجه بالاتری قرار می‌گیرد.

آیا امکان نداشتن رفلکس گگ وجود دارد؟

حالت تهوع یا رفلکس گگ یک واکنش طبیعی عصبی ماهیچه‌ای است، اما ممکن است برخی افراد هرگز آن را تجربه نکنند. در این موارد، مناطق حساس دهان به تحریکات فیزیکی یا حسی کمتر واکنش نشان می‌دهند.

همچنین ممکن است شما در شرایطی خاص دچار حالت تهوع شوید، اما تاکنون در موقعیتی که این واکنش را تحریک کند قرار نگرفته باشید.

درمان حالت تهوع و عق زدن (رفلکس گگ) در دندانپزشکی

اگر رفلکس گگ حساس شما در زندگی روزمره یا سلامتی تان اختلال ایجاد می‌کند، ممکن است بخواهید آن را کنترل کنید. روش‌های مختلفی مثل استفاده از کمی نمک روی نوک زبان وجود دارد که می‌توانید برای مدیریت این واکنش امتحان کنید. اگر این مشکل در مطب دندانپزشکی یا محیط پزشکی دیگری برایتان پیش می‌آید، با دندانپزشک یا پزشک خود درباره گزینه‌های مدیریتی مختلف صحبت کنید.

یک مطالعه جدید روشی برای اندازه‌گیری شدت رفلکس گگ ارائه کرده که ممکن است به متخصصان کمک کند حساسیت شما را بهتر درمان کنند.

چندین استراتژی‌ وجود دارد که ممکن است بخواهید برای پیشگیری از حالت تهوع آن‌ها را امتحان کنید:

1. رویکردهای روان‌شناختی

برای کاهش حساسیت رفلکس گگ ممکن است به درمان‌های روان‌شناختی یا مداخلاتی که رفتار یا وضعیت ذهنی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهند نیاز داشته باشید. این روش‌ها شامل:

• تکنیک‌های آرام سازی
• روش‌های حواس پرتی
• درمان شناختی – رفتاری
• هیپنوتیزم
• حساسیت‌ زدایی تدریجی

2. طب سوزنی یا فشار درمانی

برای کاهش رفلکس یا حالت تهوع، می‌توانید از روش‌های جایگزین استفاده کنید. طب سوزنی ممکن است در این زمینه مفید باشد. این روش با وارد کردن سوزن در نقاط خاصی از بدن، به تنظیم مجدد تعادل بدن و یافتن هماهنگی کمک می‌کند.

فشار درمانی نیز تکنیکی مشابه با همان فلسفه است، اما در این روش از سوزن استفاده نمی‌شود.

3. مدیریت دارویی

• داروهای ضد تهوع (Antiemetics): در برخی بیماران با تهوع شدید، داروهایی مثل آنتی‌هیستامین‌ یا متوکلوپرامید ممکن است مفید باشند. اثر آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد و بعضی افراد فقط کمی آرامش نسبی تجربه کنند.
• داروهای آرام‌بخش سبک: گاهی آرام‌بخش‌های کوتاه‌اثر برای کاهش اضطراب و کنترل رفلکس تهوع لازم می‌شوند. برخی بیماران تجربه کرده‌اند حتی دوزهای کم هم می‌تواند تسکین نسبی ایجاد کند، اما همیشه نتیجه یکسان نیست.
• بی‌حسی موضعی: اسپری یا ژل‌های بی‌حسی می‌توانند تحریک نواحی حساس دهان و سقف دهان را کاهش دهند. این روش، به‌خصوص برای بیمارانی که به لمس یا گرما حساس هستند، می‌تواند آرامش نسبی ایجاد کند. گاهی تنها چند دقیقه استفاده، تفاوت ملموسی ایجاد می‌کند، اما همیشه طول مدت اثر یکسان نیست.

توجه: از مصرف خودسرانه دارو بدون مشورت با پزشک خودداری نمایید.

4. گاز نیتروس اکساید یا بیهوشی

در برخی موارد، ممکن است نیاز داشته باشید که برای کنترل حالت تهوع در طول یک پروسه دندانپزشکی یا پزشکی که باعث تحریک این رفلکس می‌شود، از گاز نیتروس اکساید یا بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی استفاده کنید.

5. روش‌ها یا پروتزهای اصلاح‌شده

دندانپزشک یا پزشک شما ممکن است نحوه انجام پروسه را تغییر دهد یا پروتزهایی طراحی کند که به کاهش رفلکس گگ کمک کنند. به‌عنوان مثال، ممکن است دندان مصنوعی اصلاح‌ شده دریافت کنید.

6. استفاده از رابردم

رابردم (Rubber Dam) یک ورق نازک لاستیکی یا سیلیکونی است که دندان‌ها را ایزوله می‌کند، محیط درمان را خشک نگه می‌دارد، از بلع ابزار جلوگیری می‌کند و تحریک نواحی حساس دهان که باعث رفلکس تهوع می‌شوند را کاهش می‌دهد. رابردم زمانی کاربرد دارد که رفلکس تهوع بیمار با تماس آب یا اسپری هوا تحریک شود. استفاده از رابردم باعث می‌شود دیگر نیاز نباشد ساکشن را در انتهای دهان به کار ببریم، چون خود این کار نیز می‌تواند رفلکس تهوع را تحریک کند.

7. روش‌های خاص برای بلعیدن

بلعیدن قرص ممکن است حالت تهوع را تحریک کند. می‌توانید از روش‌های خاصی برای جلوگیری از این رفلکس استفاده کنید. مثلاً می‌توانید با نوشیدن آب از یک بطری با دهانه باریک قرص را قورت دهید یا هنگام بلعیدن قرص با آب، چانه خود را به سمت پایین نگه دارید.

8. لیزر درمانی در کلینیک دکتر حاکم زاده برای بیماران حساس به رفلکس گگ

بیماران حساس به رفلکس گگ می‌توانند در طول جلسات دندانپزشکی از طیف وسیعی از مداخلات بهره‌مند شوند، که بر اساس تفاوت‌های فردی و نوع درمان دندانپزشکی آن‌ها قابل تنظیم است.

یکی از درمان‌های بالقوه‌ای که برای بیماران حساس به رفلکس گگ انجام میشود، درمان با لیزر کم‌ توان است. در این روش، که در واقع تلفیقی از درمان با لیزر و طب سوزنی است، برای مدت مشخصی حساسیت به رفلکس گگ در بیمار از بین رفته یا کاهش زیادی پیدا میکند.

معایب روش های درمانی دیگر حالت تهوع در دندانپزشکی نسبت به لیزر درمانی

عدم نیاز به بیهوشی و حذف عوارض ناشی از آن، یکی از مزایای مهم این روش است. همچنین برخی از دندانپزشکان از مواد بیحسی مانند لیدوکایین برای بیحسی ناحیه حلق استفاده می کنند. اسپری بیحسی علاوه بر ناراحتی که مزه بسیار تلخ و تند آن برای بیمار ایجاد میکند، خطر ورود جسم خارجی حین کار دندانپزشکی به ریه بیمار و خفگی را افزایش میدهد. زیرا بیمار در ناحیه حلق هیچگونه حسی ندارد و نمیتواند رفلکسی در برابر ورود اجسام خارجی داشته باشد.

در نظر داشته باشید استفاده از قرص ها و داروهای ضد تهوع تنها بر روی سیستم گوارش تاثیر گذار است و تاثیری بر روی حلق و حنجره ندارد.

نتیجه‌گیری

حالت تهوع و عق زدن در برخی مواقع واکنشی طبیعی از سوی بدن شما است و معمولاً جای نگرانی ندارد. با این حال، اگر این واکنش بر نیازهای دندانپزشکی شما تأثیر می‌گذارد، ممکن است برای کنترل آن نیاز به دریافت کمک داشته باشید.

اجازه ندهید که این رفلکس مانع حفظ بهداشت دهان و دندان شما شود. اگر هنگام انجام امور دندانپزشکی دچار حالت تهوع میشوید با کلینیک دندانپزشکی با لیزر دکتر حاکم زاده تماس بگیرید تا شما هم از مزایای درمان رفلکس گگ با لیزر بهره مند شوید.