Last Updated on جولای 17, 2025 by دکتر سیده مریم حاکم زاده

زبان انسان با برآمدگی‌هایی همراه است که کاملا طبیعی هستند، اما گاهی ممکن است شاهد بروز برآمدگی‌های غیر عادی در پشت زبان باشیم. این برآمدگی‌های غیر طبیعی حاکی از وجود سوزش، عفونت یا بیماری‌های جدی‌تری مانند HPV، سفلیس و حتی سرطان می‌توانند باشند.

علت این برآمدگی‌های غیر طبیعی ممکن است یک بیماری ساده یا حتی ابتلا به بیماری‌های خطرناک دیگری باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود برای تشخیص به موقع و دریافت درمان‌های مناسب، حتما به پزشک مراجعه کنید.

۱. پاپیلای ملتهب

ساختار زبان به صورت طبیعی با برآمدگی‌ها‌ یا همان پاپیلاها همراه است. این برآمدگی‌ها نقش بسیار مهمی در درک طعم‌ها و خوردن غذا دارند. بخشی از این برآمدگی‌ها که با نام Circumvallate می‌شناسیم و در پشت زبان قرار دارند، بزرگ‌تر از سایر پاپیلاها می‌باشند. این برآمدگی‌ها در تشخیص طعم تلخ نقش دارند.

التهاب در پاپیلاها ممکن است با دلایل مختلفی همراه باشد. برخی از این دلایل عبارتند از:

• عفونت.
• کمبود ویتامین.
• مصرف الکل و سیگار.
• خوردن غذاهای تند یا داغ.

علاوه بر این موارد، رفلاکس معده نیز می‌تواند این پاپیلاها را تحریک نماید؛ زیرا با رسیدن اسید معده به قسمت فوقانی گلو، پاپیلای Circumvallate تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد.

مطلب مرتبط: ۱۱ علت برآمدگی روی سقف دهان را بدانید!

۲. برفک دهان (کاندیدیازیس)

برفک دهان نوعی عفونت قارچی به شمار می‌رود. این بیماری به دلیل رشد بیش از حد قارچی به نام کاندیدا آلبیکنس رخ می‌دهد. دهان به طور طبیعی دارای این قارچ است. گاهی اوقات، به دلیل بروز برخی از بیماری‌های خاص، ممکن است رشد این قارچ افزایش پیدا کند و کنترل آن از دست خارج شود. برای مثال، می‌توان به برخی از موارد زیر اشاره نمود:

• استفاده از کورتیکواستروئیدهای موضعی.
• ضعف سیستم ایمنی بدن.
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها.
• درمان‌های مختص سرطان و دیابت.

برفک دهان به صورت لکه‌های سفید برجسته در پشت زبان و همچنین در سایر بخش‌های دهان خود را نشان می‌دهد. البته گاهی نیز ممکن است بروز این برفک‌ها از مری آغاز شود و شاهد بروز لکه‌های سفید رنگ در پشت زبان باشیم.

۳. زخم‌های سرد (تبخال دهانی)

ویروس هرپس علت بروز این نوع از زخم‌ها یا همان تبخال دهانی می‌باشد. این ویروس از طریق تماس مستقیم یا به واسطه استفاده از وسایل فرد آلوده، منتقل می‌گردد. این ویروس پس از اینکه به بدن وارد می‌شود، وارد مرحله خفته می‌گردد و در صورت بروز شرایط خاص می‌تواند فعال شود و باعث ایجاد زخم‌های جدید گردد. برای مثال، می‌توان گفت که شرایط زیر می‌توانند باعث فعال شدن این ویروس شوند:

• سرماخوردگی.
• استرس.
• تب.
• نور خورشید.
• تغییرات هورمونی.
• سایر آسیب‌ها.

این نوع از تبخال‌ها را علاوه بر لب‌ها، می‌توان در دهان و پشت زبان نیز یافت. ابتدا به رنگ قرمز بروز پیدا می‌کنند و سپس به مرور زمان به صورت زخم‌های سفید رنگ و دردناک دیده خواهند شد.

۴. سیفلیس

سیفلیس یک نوع بیماری عفونی است که در چهار مرحله بروز پیدا می‌کند.

مرحله اول حدود سه هفته پس از تماس با باکتری به طول می‌انجامد. در این مرحله شاهد بروز زخم‌های بدون درد در محل عفونت خواهیم بود. در صورت داشتن رابطه جنسی دهانی، ممکن است زخم‌هایی نیز روی زبان بروز پیدا کنند. همچنین گاهی بر روی لب‌ها یا داخل گونه‌ها نیز ممکن است دیده شوند. این بیماری حتی بعد از اینکه زخم‌های اولیه بهبود یافتند، همچنان فعال باقی خواهد ماند. در نتیجه، باید اقدام به درمان آن کرد تا پیشرفت نکند.

مرحله دوم به بروز بثورات یا زخم‌های بیشتر در نواحی اولیه عفونت مربوط می‌شود. این زخم‌ها و بثورات با علائم زیر همراه می‌باشند:

• گلودرد.
• تب.
• سردرد.
• درد عضلانی.
• خستگی.
• ریزش موی تکه‌ای.

پس از سپری شدن این مرحله، بیماری وارد فاز دیگری به نام فاز نهفته می‌شود. در واقع، این بیماری بدون هیچگونه علامتی باقی خواهد ماند تا در مرحله چهارم، خود را با عوارض جدی‌تری از جمله آسیب‌‌های مغزی و قلبی نشان دهد.

۵. زخم‌های دهانی (زخم آفتی)

این نوع از زخم‌ها تفاوت‌های زیادی با تبخال و شانکر (chancres) دارند. برای مثال، علل این نوع از زخم‌ها ممکن است موارد زیر باشند:

• عفونت‌های ویروسی.
• آسیب‌های دهانی.
• استرس.
• کمبود مواد مغذی یا آلرژی‌های غذایی.

شکل ظاهری این زخم‌ها به صورت لکه‌های سفید یا زرد رنگ است که دارای حاشیه قرمز می‎باشند. در پشت زبان یا گلو بروز پیدا می‌کنند و دردناک هستند. این زخم‌ها ممکن است در عرض چند روز تا چند هفته بهبود پیدا کنند.

۶. پاپیلومای سنگفرشی

پاپیلومای سنگفرشی را به‌عنوان یک توده خوش‌خیم در نظر می‌گیرند. این توده غالبا در پشت زبان، لثه‌ها و لب‌ها بروز پیدا می‌کند.

عفونت ویروس HPV عامل اصلی بروز این بیماری در نیمی از افراد است که از طریق رابطه جنسی دهانی منتقل می‌شود. با این حال، این نوع ویروس در این شرایط با حداقل احتمال خطر سرطان همراه خواهد بود. این توده‌ها معمولا شبیه زگیل‌های کوچک هستند که سطح زبر دارند. این توده‌ها عموما به یک ساقه متصل می‌شوند و سفید یا قرمز رنگ هستند.

۷. تب مخملک

علت بروز تب مخملک عفونت‌های ناشی از باکتری استرپتوکوک است که غالبا پس از گلودرد استرپتوکوکی، بروز پیدا می‌کند. جریان خون عامل اصلی پخش شدن سموم ناشی از این باکتری است که به صورت بثورات قرمز و برآمده بر روی پوست خود را نشان می‌دهد، که ممکن است به پشت زبان و دهان نیز سرایت نماید. از علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قرمزی گلو و زبان.
• بروز لکه‌های سفید و برجسته در دهان.
• قرمزی زبان و متورم شدن آن.
• گلودرد.
• سردرد.
• لرزش.
• استفراغ.
• معده درد.

۸. سرطان زبان

احتمال بروز سرطان زبان در هر کسی وجود دارد. با این حال، احتمال بروز آن در افراد سیگاری پنج برابر بیشتر است. علاوه بر این، برخی از انواع HPV، که با نوع مربوط به پاپیلومای سنگفرشی متفاوت هستند، در ابتلا به سرطان زبان دخیل می‌باشند.

سرطان زبان ممکن است خود را در قسمت جلویی یا پشت زبان نشان دهد. روند تشخیص و درمان سرطان جلوی زبان راحت‌تر است. به طوری که این روند زودتر صورت می‌گیرد. با این حال، تشخیص و درمان سرطان عقب زبان در مراحل اولیه، روندی دشوارتر خواهد بود. برخی از علائم سرطان زبان عبارتند از:

• درد.
• گلو درد.
• مشکل در بلع.
• احساس پری در گلو.
• تغییر صدا.
• گوش درد
• وجود توده در گردن.

آیا مصرف برخی از داروها ممکن است باعث بروز برآمدگی در زبان شود؟

گاهی، مصرف برخی از داروها ممکن است باعث بروز زخم یا آفت در زبان شود. برای مثال، می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد:

• آسپرین (داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی).
• مسدودکننده‌های بتا (داروهای قلب و عروق خونی).
• پنی‌سیلین (آنتی‌بیوتیک).
• فنی‌توئین (داروی ضد تشنج (ASM))
• داروهای شیمی‌درمانی
• داروهای سولفا (گروهی از داروهای ضد باکتری)

توصیه می‌شود پیش از قطع مصرف این داروها یا تغییر رویه مصرف آنها، با پزشک خود مشورت کنید.

درمان

پزشک معالج با توجه به علل بروز برآمدگی‌ها، مناسب‌ترین درمان را تجویز می‌کند. برای مثال، در موارد عفونی، ممکن است داروهای آنتی‌بیوتیک، ضدویروس یا ضدقارچ را تجویز کند. گاهی نیز با توجه به شرایط بیمار و نوع بیمار، ممکن است موارد زیر را توصیه نماید.

• استفاده از دهانشویه.
• مصرف مسکن‌ها.
• استفاده از پمادهای موضعی.
• جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای درمان سرطان زبان.

نکات خودمراقبتی

برای به حداقل رساندن علائم بروز برآمدگی‌های غیر طبیعی در زبان، توصیه می‌شود موارد زیر را رعایت کنید:

• پرهیز از مصرف غذاهای تند، اسیدی و داغ.
• غرغره با آب نمک.
• نوشیدن آب خنک.
• ترک سیگار.
• خودداری از مصرف الکل.
• مصرف بستنی‌های یخی با طعم‌های میوه.
• استفاده از مسواک نرم و خمیردندان‌های ملایم.
• مالیدن خمیر جوش شیرین و آب بر روی زخم‌ها.
• قرار دادن یخ روی زخم‌های سرد.
• مصرف برخی از محصولات بدون نسخه مانند Orabase یا Orajel برای کاهش التهاب ناشی از انواع زخم های دهان.

بهترین زمان برای مراجعه به پزشک چه وقتی است؟

همان طور که گفته شد، بروز برآمدگی‌های غیر طبیعی زبان ممکن است حاکی از ابتلا به یک بیماری ساده یا برخی از بیماری‌های جدی باشد. در صورت بروز هر کدام از علائم زیر، توصیه می‌شود به پزشک متخصص مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:

• بروز زخم دهان و باقی ماندن آن بیش از دو هفته.
• تشدید علائم.
• احساس درد در زبان یا دهان.
• بروز تورم در زبان یا دهان.
• بروز زخم پس از مصرف داروی جدید.
• مشاهده علائم برفک دهان، تب مخملک، سفلیس یا سرطان زبان.
• ضعیف شدن سیستم ایمنی.
• بروز تب یا بثورات پوستی.
• بروز مشکل در بلع.

خلاصه

علل زیادی برای بروز برآمدگی‌های غیر طبیعی در پشت زبان وجود دارند. برای مثال، می‌توان به تبخال، آفت، پاپیلای متورم یا عفونت‌های قارچی اشاره کرد. گاهی اوقات، بروز این برآمدگی‌ها ممکن است حاکی از ابتلا به بیماری‌های جدی‌تری مانند سفلیس یا تب مخملک باشد.

با این اوصاف، در صورت مشاهده این علائم و عدم بهبودی برآمدگی‌های غیر طبیعی پشت زبان، باید در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه نمایید تا مانع از بروز عوارض ناشی از بیماری‌های درمان نشده شوید.