مینای دندان چیست؟

 دندان از 4 بافت متفاوت تشکیل شده که به سخت‌ترین و خارجی‌ترین لایه‌‌ی آن بافت مینا یا (Enamel) می‌گویند، این لایه فاقد سلول زنده می‌باشد و تقریباً 95 تا 98 درصد از آن را مواد معدنی مانند: کلسیم و فسفات که در قالب ساختارهایی کریستالی بنام هیدروکسی آپاتدیت قرار گرفته‌اند، تشکیل می‌دهند. دومین لایه که در بخش زیرین مینا و سمان قرار گرفته است، عاج نام دارد،  این لایه از نظر سختی دومین بافت سخت بدن بعد از مینای دندان محسوب می‌شود و برعکس آن دارای عصب، رگ و سلول زنده می‌باشد، به همین علت عاج دندان در برابر تغییرات دما و انواع غذاها، نوشیدنی‌ها بسیار حساس است . از آنجایی که بافت مینا فاقد سلول زنده می‌باشد، در هنگام تخریب قابلیت بازسازی و ترمیم را ندارد. در ادامه به بررسی مینای دندان و عوامل تخریب آن خواهیم پرداخت.

فرسایش مینای دندان: علل

عوامل بسیار متعددی می‌تواند باعث تخریب بافت مینای دندان شوند که مهمترین آنها عبارتند از :

• استفاده‌ از نوشابه‌های گازدار: مصرف این نوع ترکیبات به علت داشتن مقادیر بالای کربوهیدرات، اسید فسفریک و سیتریک می‌تواند، در طولانی مدت باعث تخریب مینای دندان شوند.
• مصرف زیاد آبمیوه‌ها :  برخی از آبمیوه‌ها دارای حجم زیادی از کربوهیدرات هستند و می‌توانند در محیط دهان تخمیر شده و مقادیر بسیار زیادی اسید تولید کنند، اسید تولید شده باعث فرسایش مینای دندان می‌شود.
• رژیم غذایی سرشار از قند و نشاسته
• خشکی دهان (زراستومیا)
• داشتن مشکلات گوارشی نظیر: رفلکس اسید معده باعث افزایش اسید در دهان و در نتیجه تخریب مینای دندان ‌شود.
• مصرف داروهایی نظیر : آسپرین و آنتی هیستامین‌ها
• در برخی موارد بررسی‌ها نشان داده است که ژنتیک ( ارثی بودن ) می‌تواند بر روی  نوع و استحکام  مینای دندان تاثیر گذار باشد.
• عوامل محیطی نظیر : فشار، خوردگی، ساییدگی، ضربه دیدگی می‌توانند، بر روی بافت مینای دندان تاثیر بگذارد.

مینای دندان: عملکرد آن

گفتیم که بافت مینا یا همان(Enamel) خارجی‌ترین و سخت‌ترین لایه‌ی دندان را تشکیل می‌دهد، این بافت وظیفه‌ی محافظت از دندان در برابر عواملی مانند: جویدن، گاز گرفتن، فشار و ساییدگی را نیز برعهده دارد، همچنین این لایه، دندان را در برابر تغییرات درجه‌ی حرارت و مواد شیمیایی عایق بندی می‌کند. اگر چه بافت مینای دندان بسیار سخت است، اما در طولانی مدت تحت عواملی مانند: فشار می‌تواند، دچار ترک‌خوردگی یا خردشدگی شود، این بافت برعکس سایر بافت‌های سخت بدن مانند: استخوان‌ها که توانایی ترمیم دارند، به علت نداشتن سلول زنده قابلیت ترمیم و بازسازی را ندارد، بنابراین محافظت از بافت مینای دندان بسیار حائز اهمیت است.

فرسایش مینای دندان: عوامل محیطی

عواملی مانند : اصطکاک، فرسایش، فشار و خوردگی، همگی با هم یا به تنهایی می‌توانند، باعث تخریب بافت مینای دندان شوند، انواع عواملی که می‌‌توانند، به بافت دندان آسیب وارد کنند، عبارتند از:

• Attrition : نوعی سایش دندانی است که در سطح قدامی تاج دندان  به علت اصطکاک و فشاری که در اثر جویدن غذا یا در کودکان به علت دندان قروچه کردن ( فشار دادن و ساییدن دندان که به شکل غیراداری در خواب اتفاق می‌افتد) رخ می‌دهد.
•  Abrasion : نوع دیگری از سایش دندانی است، که در سطح تاج دندان به علت فشار و ضربه به بافت مینا یا لثه‌های مجاور آن اتفاق می‌افتد، این نوع سایش بیشتر در اثر مسواک زدن زیاد یا استفاده نامناسب از نخ دندان .و گاز گرفتن اجسام سخت مانند: در بطری ،جویدن قلم و … به وجود می‌آید.
• Abfraction  : علت این نوع سایش، فشار تولید شده ما بین دندا‌ن‌ها در هنگام حرکت دادن دو فک به طرفین می‌باشد، این نوع سایش دندانی بیشتر به عاج دندان و لثه‌های کناری آن آسیب وارد می‌کند و به مرور زمان باعث شکستگی و یا خم شدگی سطح دندان می‌شود.
• Corrosion :  خوردگی نوعی سایش دندانی می‌باشد و زمانی در حفره‌ی دهانی اتفاق می‌افتد که مقدار تخمیر مواد غذایی و اسید تولید شده ناشی از این تخمیر در دهان افزایش پیدا کرده باشد، عوامل متعددی نظیر : افزایش مصرف کربوهیدرات یا استفاده از ویتامین  c و  آسپرین یا ابتلا به انواع اختلالاتی مانند : بولیما ( نوعی اختلال گوارشی است ، در این نوع اختلال فرد مبتلا به پرخوری عصبی می‌باشد. معده‌ی این بیماران‌ توانایی هضم این حجم از مواد غذایی را نداشته و به همین علت در این افراد استفراغ به کرات دیده می‌شود.) می‌توانند باعث اسیدی شدن بزاق دهان شده و در نتیجه‌ی این فرآیند‌ها خوردگی در سطوح دندان‌‌ها اتفاق خواهد افتاد.

 تاثیر بزاق دهان بر روی مینای دندان

بزاق دهان در استحکام و سلامت دندان‌ها نقش بسیار مهمی دارد، بزاق دهان با ثابت نگه داشتن  ph به فرآیند جذب و حفظ ساختارهای هیدروکسی آپاتیت یا همان مواد معدنی دندانی نظیر: کلسیم و فسفات کمک می‌کند، همچنین بزاق با رقیق کردن آب دهان مانع از تشکیل زیاد اسید بر روی مینای دندان می‌شود. یکی از مهمترین وظایف بزاق دهان از بین بردن باکتری ها و جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا به بدن است.

مینای دندان و پلاک

پلاک دندان یک ماده چسبناک است که از بزاق ، ذرات غذا ، باکتری ها و سایر مواد تشکیل شده است. پلاک بین دندان های شما ایجاد می شود و داخل سوراخ های کوچک یا حفره های دندان های آسیاب می شود. 

مواد غذایی و باکتری‌هایی که ما بین سطوح دندانی ته نشین شد‌ه‌اند، در مجاورت بزاق دهان تخمیر شده و اسید تولید می‌شود و مواد تخمیری به شکل  لکه‌های زرد و قهوه‌ای بر روی سطح دندان دیده می‌شوند که در صورت ادامه‌ی این فرآیند اسید تولید شده ، باعث ایجاد حفره و تخریب بافت مینای دندان می‌شود.

علائم

بسته به مرحله ، علائم فرسایش مینای دندان می تواند متفاوت باشد. برخی از علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد

•  Sensitivity (حساسیت): زمانی که دندان در مراحل اولیه‌ی فرسایش ‌باشد، مصرف یک‌سری غذاهای بسیار شیرین و یا سرد، گرم می‌تواند باعث تحریک دندان و ایجاد درد در آن شود.
• Discoloration ( تغییر رنگ ) : هنگامی که مینای دندان دچار تخریب شده باشد، عاج دندان به رنگ زرد در حفره‌ی دهان نمایان می‌شود.
• Cracks and chips ( تغییر شکل دندان ) : فرسایش بافت مینای دندان می‌تواند، باعث ایجاد تغییر شکل ظاهری نظیر:  به وجود آمدن لبه‌های نامنظم و یا  سطوح ناهمگون در سطح دندان شود.

• Severe, painful sensitivity ( حساسیت شدید و دردناک) : در مواردی که تخریب مینای دندان شدید باشد، بافت محافظتی دندان از بین می‌رود و از آنجای که لایه‌ی عاج دارای کانال‌های عصبی می‌باشد، دندان نسبت به خوردن غذا یا تغییرات دمایی و ضربه بسیار حساس می‌شود و بروز تغییرات یا تحریک دندان  با درد شدید همراه خواهد بود.

• Cupping ( حفره و گودال در سطح دندان ) : هنگامی که تخریب دندان بسیار شدید باشد ، بافت مینای دندان به شکل کامل از بین می‌رود و در سطح دندان حفراتی گودال مانند دیده خواهد شد.

فرسایش مینای دندان: پیشگیری

• برای حفظ سلامت مینای دندان و جلوگیری از تخریب آن، حتماً روزانه مسواک بزنید و از نخ دندان  و دهان‌شویه‌هایی که حاوی فلوراید هستند، استفاده کنید.
• هر شش ماه یکبار برای چکاپ کامل به دندانپزشکی مراجعه کنید.
• از خوردن غذاها و نوشیدنی‌‌هایی که مقادیر زیادی کربوهیدرات و اسید دارند، مانند: نوشابه‌های گازدار بپرهیزید و در صورت مصرف حتماً بلافاصله مسواک بزنید.
• سعی کنید در هنگام نوشیدن ترکیبات اسیدی مانند: نوشابه، از نی استفاده کنید، چرا که نی مواد اسیدی را به پشت دندان‌ها هدایت می‌کند و مانع از تخریب بافت دندانی می‌شود.
• از خوردن میان وعده‌هایی که حاوی کربوهیدرات زیاد هستند، بپرهیزید و یا بعد از میل کردن حتماً مسواک بزنید و از دهان شویه استفاده کنید.
• اگر حجم بزاق شما کم است، در طول روز مقدار زیادی آب بنوشید.
• از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید، فلوراید باعث افزایش استحکام و مقاومت دندان در برابر عوامل خارجی می‌شود.
• در صورت امکان از سیلانت یا همان فیشور سیلانت استفاده کنید، فیشور سیلانت یکی از روش‌های پیشگیری بالاخص در کودکان است که دندانپزشک با موادی مانند: کامپوزیت سطوح و حفرات بین دندانی را می‌پوشاند و مانع از تخریب مینای دندان در برابر ترکیبات  اسیدی می‌شود.

درمان ها

درمان مینای دندان بستگی به نوع و میزان تخریب آن  دارد، در مواردی که میزان تخریب کم باشد دندانپزشک با یک باندینگ ساده ( یکی از روش‌های ترمیمی است که در آن از کامپوزیت برای پر کردن حفرات استفاده می‌شود.) استفاده می‌کند و زمانی که میزان تخریب زیاد باشد، علاوه بر حذف مناطق فرسوده از سطوح دندان، دندانپزشک ممکن است پوشاندن دندان با تاج یا روکش را توصیه کند.